ყველა ფსიქოლოგიურ ცოდნასთან არის ერთი პრობლემა - ვერავინ შეძლებს მას საკუთარ თავზე მიმართოს. ადამიანი შეიძლება წარმოუდგენლად იყოს განსაცვიფრებელი მათი მეგობრების, მეუღლეების, შვილების ნაკლოვანებების შესახებ. მაგრამ მათ საერთოდ არ აქვთ წარმოდგენა. იმავე ადამიანებს, რომლებიც ცივად მკაფიოდ გამოხატავენ მათ გარშემო არსებულ სამყაროს, საკუთარ თავზე ფანტაზიებს არაფერი აქვთ.
(There's one problem with all psychological knowledge - nobody can apply it to themselves. People can be incredibly astute about the shortcomings of their friends, spouses, children. But they have no insight into themselves at all. The same people who are coldly clear-eyed about the world around them have nothing but fantasies about themselves. Psychological knowledge doesn't work if you look in a mirror. This bizarre fact is, as far as I know, unexplained.)
მაიკლ კრიკტონის "მტაცებლობაში", ავტორი იკვლევს პარადოქსს ფსიქოლოგიურ გაგებას: ადამიანებს ხშირად შეუძლიათ გაანალიზონ სხვების ქცევები და ხარვეზები დიდი სიცხადით, მაგრამ იბრძოლონ, რომ ზუსტად შეაფასონ საკუთარი. ეს უთანასწორობა ხაზს უსვამს თანდაყოლილ შეზღუდვას საკუთარი თავის ფსიქოლოგიური ცოდნის გამოყენებისას, რაც იწვევს თვითშემეცნების ნაკლებობას მიმდებარე სამყაროს დიდი დაკვირვებების მიუხედავად. როგორც ჩანს, ინდივიდებს აქვთ დამახინჯებული აღქმა საკუთარი თავის შესახებ, ქმნიან ფანტაზიებს, ვიდრე ჭეშმარიტ თვით-გამოსახულებას.
ეს ფენომენი ბადებს დამაინტრიგებელ კითხვებს თვითრეფლექსიისა და გამჭრიახობის ბუნების შესახებ. კრიტტონი აღნიშნავს, რომ იგივე პირები, რომლებსაც შეუძლიათ საყვარელი ადამიანების ნაკლოვანებების გამოხატვა, აღმოჩნდნენ საკუთარი საკითხების თვალით. ეს დამაინტრიგებელი წინააღმდეგობა დიდწილად აუხსნელი რჩება, რაც ფსიქოლოგიის სფეროსთვის მომხიბლავი გამოწვევისაა და თვითშეფასების ჩვენი გაგება.